« Η Βουλή δεν είναι γένους θηλυκού - Παράγοντες υπο-εκπροσώπησης των γυναικών στο Ελληνικό Κοινοβούλιο »

Της Διονυσίας Μπίθα

Κοινωνικής Λειτουργού

Με αφορμή την επέτειο για τα 58 χρόνια από την κατοχύρωση του δικαιώματος των γυναικών του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι στις Δημοτικές και Βουλευτικές εκλογές σύμφωνα με το νόμο  2159 (28 Μαΐου 1952) , αναδημοσιεύω παλαιότερο άρθρο μου με τίτλο « Η Βουλή δεν είναι γένους θηλυκού - Παράγοντες υπο-εκπροσώπησης των γυναικών στο Ελληνικό Κοινοβούλιο » από το Περιοδικό ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ, τεύχος Δεκεμβρίου.

Η ισότητα γυναικών και ανδρών αποτελεί αδιαμφισβήτητα βασική αρχή της δημοκρατίας και θεμελιώδη ανθρώπινη αξία. Ωστόσο, η δημοκρατία φαίνεται να έχει φύλο και να χαρακτηρίζεται από την εξαιρετικά ασύμμετρη, ως προς το φύλο, σύνθεση της Εθνικής Βουλής και να εναρμονίζεται με μια εικόνα ανδροκρατούμενων κυβερνήσεων¹.

Μόλις κατά τον 20ο αιώνα οι γυναίκες βγήκαν στο προσκήνιο της ιστορίας και της πολιτικής κατοχυρώνοντας θεμελιώδη δικαιώματα όπως η αναγνώριση των ατομικών και πολιτικών τους δικαιωμάτων, το δικαίωμα στην εκπαίδευση κλπ. Η αναγνώριση του δικαιώματος της ψήφου έδωσε παράλληλα και το δικαίωμα στην πρόσβαση τους στα όργανα και τις λειτουργίες του κράτους. Ωστόσο η αναγνώριση του δικαιώματος της ψήφου στις γυναίκες δεν οδήγησε σε μια σημαντική αύξηση της εκπροσώπησης τους στα πολιτικά κέντρα εξουσίας.

Η ελληνική πραγματικότητα

Στην Ελλάδα παρατηρείται σημαντική καθυστέρηση στην κατάκτηση του δικαιώματος της ψήφου των γυναικών. Το 1952 σύμφωνα με το νόμο 2159/1952 εδραιώνεται το δικαίωμα ψήφου των γυναικών, αλλά οι γυναίκες ψηφίζουν για πρώτη φορά το 1956. Από τότε οι Ελληνίδες μετρούν μόλις μισό αιώνα ενεργής πολιτικής συμμετοχής².

Η ισόρροπη συμμετοχή ανδρών και γυναικών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων αποτελεί δημοκρατική επιταγή. Παρόλο που οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν τον μισό πληθυσμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εξακολουθούν να υπό-αντιπροσωπεύονται στους οργανισμούς των οποίων οι αποφάσεις επηρεάζουν όλες τις πτυχές της καθημερινής τους ζωής. Οι γυναίκες αντιμετωπίζουν πολλαπλά εμπόδια στην προσπάθεια τους να εμπλακούν στην πολιτική ζωή, συμπεριλαμβανομένης της έλλειψης χρηματοδότησης, της έλλειψης θεσμικής στήριξης, καθώς και του άνισου χειρισμού από τα ΜΜΕ. Επιπλέον, η έλλειψη γυναικείων προτύπων λειτουργεί ανασταλτικά στην προσπάθεια των γυναικών να εμπλακούν στην πολιτική ζωή.

1. Η υπο-εκπροσώπηση των γυναικών ως μορφή κοινωνικής ανισότητας

Σύμφωνα με την προσέγγιση του G.Bock η έννοια του gender (στα ελληνικά επικράτησε η μετάφραση κοινωνικό φύλο) εισάγεται στην ιστορία των γυναικών και στις γυναικείες σπουδές τη δεκαετία του 1970 ως μια κοινωνική, πολιτισμική και ιστορική κατηγορία με στόχο να εκφράσει την ιδέα ότι η υποταγή, κατωτερότητα και αδυναμία των γυναικών δεν προέρχονται από την φύση, αλλά από κοινωνικές, πολιτισμικές, πολιτικές και ιστορικές κατασκευές³. Tο φύλο νοείται ως βασική αρχή της οργάνωσης της κοινωνίας, ως θεσμοθετημένη μορφή ανισότητας.

Η οικουμενικότητα παραπέμπει στους άνδρες στερώντας από τις γυναίκες την ιδιότητα του πολίτη, του αυτόνομου φορέα πολιτικής δράσης, του υποκειμένου της ιστορίας. Ο ιστορικός αποκλεισμός των γυναικών από την ιδιότητα του πολίτη, όσο και η σημερινή φερόμενη «αποδοχή» της διαποτίζονται εξίσου από την ίδια στερεότυπα για το φύλο, τη «φύση» και τη σημασία του που μας οδηγεί σε μια ουσιοκρατική λογική κατηγοριοποίησης των ιδιοτήτων των ανδρών και των γυναικών.

Η εικόνα του πολίτη που είναι σε θέση να «φέρει» όπλα και συνεπώς να προστατεύει τους άλλους, έχει αφήσει ανεξίτηλα ίχνη στην εννοιολογική θεώρηση της σχετικής ιδιότητας, αλλά και στη δόμηση του ανδρισμού τονίζοντας παράλληλα την μειονεξία και την υστέρηση των γυναικών4.

Με την ανάλυση αυτή, το φύλο ως μέσο για τη διαμόρφωση των κοινωνικών σχέσεων είναι αυτό που συντελεί ώστε το φύλο να αποτελεί μια δύναμη σε όλους τους κοινωνικούς θεσμούς, όχι μόνο στην οικογένεια, αλλά και στην αγορά εργασίας και την κυβέρνηση επίσης5. Είναι η χρήση του φύλου / των φύλων ως μια σχεσιακή συσκευή αποτύπωσης εικόνων που ενσωματώνει τα δύο φύλα στην σφαίρα των ανισοτήτων στο πολιτικό, οικονομικό καθώς και οικογενειακό επίπεδο. Το φύλων γίνεται ένα ξεχωριστό σύστημα διαφορών και ανισοτήτων στην κοινωνία.

Η μορφή αυτή της κοινωνικής ανισότητας δίνει την έμφυλη διάσταση στην υπο-εκπροσώπηση των γυναικών στο Ελληνικό Κοινοβούλιο.

2. Το εκλογικό σύστημα και η ποσόστωση κατά φύλο. Η ελληνική εμπειρία

Ο μέσος όρος των γυναικών – υπουργών στην Ε.Ε. αγγίζει το 23,81% και των βουλευτικών θέσεων που καταλαμβάνονται από γυναίκες το 23,69%. Στις σκανδιναβικές χώρες, μεγάλα ποσοστά εκπροσώπησης παρουσιάζουν η Φιλανδία και η Σουηδία, οι οποίες κατέχουν τις πρώτες θέσεις ανάμεσα σε όλες τις χώρες κράτη-μέλη της Ε.Ε. και στην επιλογή γυναικών για τα Εθνικά τους Κοινοβούλια.

Η χώρα μας κατέχει μια από τις τελευταίες θέσεις στην εκπροσώπηση των γυναικών στο Κοινοβούλιο όπως προέκυψε από τις εκλογές του Οκτωβρίου του 2009 και συγκεκριμένα με 51 Βουλευτές και 9 γυναίκες μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου εκ των οποίων 5 είναι Υπουργοί και 4 Υφυπουργοί. Το 2007 οι μόλις 50 εκλεγμένες γυναίκες Βουλευτές ισχυροποιούσαν την εικόνα της εκπροσώπησής τους έναντι των 41 που ανέδειξε η εκλογική αναμέτρηση του 2004.

Tο Υπουργείο Εσωτερικών πριν την διεξαγωγή των τελευταίων Βουλευτικών Εκλογών απέστειλε την εγκύκλιο αρ.46 με πληροφορίες και οδηγίες για τη διενέργεια των γενικών βουλευτικών εκλογών της 4ης Οκτωβρίου 20096 . Δικαίωμα του εκλέγεσθαι και άρα εκλόγιμοι στο βουλευτικό αξίωμα, είναι οι Έλληνες και Ελληνίδες πολίτες, που έχουν συμπληρώσει κατά την ημέρα της εκλογής το 25ο έτος της ηλικίας τους και έχουν τη νόμιμη ικανότητα του εκλέγειν (άρθρο 55 του Συντάγματος και άρθρο 29 του Π.Δ. 96/2007).

Όσον αφορά την ποσόστωση υποψηφίων κατά φύλο ακολουθώντας την σύσταση του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 2ας Δεκεμβρίου 1996 για την ισόρροπη συμμετοχή γυναικών και ανδρών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων (96/694/ΕΚ)7, η εγκύκλιος αναφέρει ότι σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 3 του Ν.3636/2008 (ΦΕΚ Α’ 11/1.2.2008), για την ανακήρυξη των πολιτικών κομμάτων κατά τις βουλευτικές εκλογές, ο αριθμός των υποψηφίων βουλευτών από κάθε φύλο πρέπει να ανέρχεται σε ποσοστό τουλάχιστον ίσο με το 1/3 του συνολικού αριθμού των υποψηφίων τους, αντιστοίχως, σε όλη την Επικράτεια. Στο σημείο αυτό, διευκρινίζεται ότι η ανωτέρω ποσόστωση δεν αφορά στο σύνολο των υποψηφίων κάθε συνδυασμού σε κάθε εκλογική περιφέρεια, αλλά μόνο στο σύνολο των υποψηφίων κάθε συνδυασμού σε όλη την Επικράτεια.

Το Ευρωπαϊκό Λόμπι Γυναικών ξεκίνησε από το Σεπτέμβριο του 2008 την 50/50 Εκστρατεία8 για τη δημοκρατία - Ισότητα με στόχο την ενθάρρυνση για τη λήψη μέτρων για ίση εκπροσώπηση γυναικών και ανδρών στα όργανα λήψης αποφάσεων. Μια νέα έκθεση της Γενικής Διεύθυνσης Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ισότητας Ευκαιριών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής παρουσιάζει την κατάσταση σχετικά με την εκπροσώπηση γυναικών και ανδρών σε ανώτερες θέσεις λήψης αποφάσεων9. Η νέα έκθεση παρουσιάζει την κατάσταση όσον αφορά τις γυναίκες και τους άνδρες σε υψηλότερες θέσεις λήψης αποφάσεων. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου περιλαμβάνει 31% γυναίκες και 69% άνδρες. Αυτή είναι μια καλύτερη ισορροπία σε σχέση με τα εθνικά κοινοβούλια, όπου μόνο το 24% των μελών είναι γυναίκες. Το 2009 είναι ένα σημαντικό έτος για την πολιτική και για τις γυναίκες στην Ευρώπη: ένα νέο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα εκλεγεί, μια νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα διορίζονται, και διάφορες θέσεις υψηλού προφίλ θα πρέπει να πληρωθούν σε θεσμικά όργανα της ΕΕ. Αυτό το έτος θα είναι μια εξαιρετική ευκαιρία για τα κράτη μέλη και όλους εκείνους που είναι επιφορτισμένοι με την υποβολή, την εκλογή ή το διορισμό των υποψηφίων για τις θέσεις αυτές να επιδείξουν τη δέσμευσή τους για την ισότητα των φύλων και τη δίκαιη εκπροσώπηση των γυναικών σε ανώτερες θέσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Συμπερασματικά, μια από τις βασικότερες μορφές κοινωνικής ανισότητας, η οποία διαπερνά όλες τις κοινωνίες που γνωρίζουμε, διαχρονικά --από εποχή σε εποχή--, και διαπολιτισμικά --από κοινωνία σε κοινωνία-- είναι η κατά φύλο ή έμφυλη κοινωνική ανισότητα. Οι γυναίκες παραδοσιακά, αλλά και σήμερα στις περισσότερες κοινωνίες που γνωρίζουμε, είτε αποκλείονται από συμμετοχή στο δημόσιο βίο, και ιδιαίτερα σε θέσεις εξουσίας, είτε εκεί που συμμετέχουν, κατέχουν θέσεις υποδεέστερες από αυτές των ανδρών --στην οικογένεια, στην εκπαίδευση, στην εργασία, στην πολιτική, στην κοινωνική ζωή, στα πολιτισμικά δρώμενα, στη διαμόρφωση της ιδεολογίας, κλπ.

Η υπο-εκπροσώπηση των γυναικών στην πολιτική διαδικασία λήψης αποφάσεων αποτελεί ένα βασικό μειονέκτημα, που δυστυχώς χαρακτηρίζει τις σύγχρονες ευρωπαϊκές δημοκρατίες μας. Η ανατροπή προς την ισότητα των φύλων στην εκπροσώπηση των γυναικών στην πολιτική προς την οικοδόμηση μιας πιο δημοκρατικής Ευρώπης επιβάλλεται για τους παρακάτω λόγους:

Μέσω της ενίσχυσης της δημοκρατίας εξασφαλίζεται η συμμετοχή όλων των πολιτών στις διαδικασίες διαμόρφωσης και λήψης των αποφάσεων. Από την άλλη, το δικαίωμα της ισότητας των δύο φύλων πρέπει να μεταφράζεται σε δίκαιη κατανομή των υποχρεώσεων στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή κατά φύλα και υπέρβαση του ιστορικού αποκλεισμού των γυναικών από την πολιτική ζωή. Σε μία δημοκρατική κοινωνία οι πολιτικές αποφάσεις θα πρέπει να αντανακλούν τα ενδιαφέροντα και τα συμφέροντα όλων των πολιτών.

Η φτωχή παρουσία των γυναικών στα κέντρα πολιτικών αποφάσεων σημαίνει φτώχεια και στέρηση από τη μη αξιοποίηση των ανθρώπινων πόρων. Τέλος, οι γυναίκες, για πολιτισμικούς κυρίως λόγους, είναι φορείς διαφορετικών ιδεών, αξιών και συμπεριφορών, που εναρμονίζονται περισσότερο με τις κοινωνικές ανάγκες και μπορούν να δώσουν λύσεις στα νέα προβλήματα και τις νέες προκλήσεις του 21ου αιώνα.

Οι κυβερνήσεις των κρατών μελών και των υπό ένταξη χωρών πρέπει να αξιολογήσουν, το συντομότερο δυνατό, τον διαφορικό αντίκτυπο των εκλογικών συστημάτων στην πολιτική εκπροσώπηση των γυναικών στα εκλεγμένα όργανα και τη δυνατότητα προσαρμογής ή μεταρρύθμισης αυτών των συστημάτων. Θα πρέπει να υιοθετηθούν κατάλληλα μέτρα ώστε να εξασφαλιστεί μια ισόρροπη συμμετοχή.

Βιβλιογραφία


¹ Παντελίδου-Μαλούτα Μάρω,(2002),Το φύλο της δημοκρατίας, σ.218

² Παντελίδου-Μαλούτα,Μ.(2007),Μισός αιώνας γυναικείας ψήφου, μισός αιώνας γυναίκες στη Βουλή, επιμέλεια: Δήμητρα Σαμίου, Άννα Καραπάνου Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα

³ Bock G.(1993), «Πέρα από τις διχοτομίες. Προοπτικές στην Ιστορία των Γυναικών, Φεμινιστικό Περιοδικό Δίνη, τχ. 6, σσ. 55-83. Αθήνα

4 Παντελίδου-Μαλούτα,Μ.(2002),Το φύλο της δημοκρατίας, Εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα

5 Ridgeway, C. L.(1997), Interaction and the conservation of gender inequality: Considering employment.

American Sociological Review, 62, 218–235

6 Εγκύκλιος του Υπουργείου Εσωτερικών αρ.46 περί της διενέργειας των γενικών βουλευτικών εκλογών της 4ης Οκτωβρίου 2009

7 Σύσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 2ας Δεκεμβρίου 1996 για την ισόρροπη συμμετοχή γυναικών και ανδρών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων (96/694/ΕΚ)

8 European Women’s Lobby- 50/50 Campaign (2008) FACT SHEET 2: MEASURES TO ADVANCE WOMEN IN DECISION-MAKING

9 European Commission - Report “Women in European politics – time for action”, Directorate-General for

Employment, Social Affairs and Equal Opportunities, January 2009